Sông Ba, còn gọi là
sông Đà Rằng (theo tiếng Chăm cổ tức là con sông lau sậy), được bắt nguồn từ
dãy núi Ngọc Linh, phía Tây Bắc tỉnh Kon Tum, từ độ cao hơn 2.000m so với mực
nước biển, chảy qua 3 tỉnh Kon Tum, Gia Lai và Phú Yên. Sông Ba dài 374km, là
một trong 9 hệ thống sông chính ở nước ta và là con sông lớn nhất ở khu vực Nam
Trung Bộ. Đây cũng là một trong hai con sông lớn nhất Tây Nguyên có lưu vực
rộng tới 13.900km², trong đó 8.656km² nằm trên địa bàn tỉnh Gia Lai. Lưu vực
sông Ba nằm trong vùng trũng, xung quanh có núi cao bao bọc. Đây cũng là con
sông duy nhất chảy cắt ngang dãy Trường Sơn chia cao nguyên miền Nam thành
2 cao nguyên: Pleiku và Đắk Lắk.
Từ thượng nguồn sông
Ba chảy theo hướng Bắc Nam dài 300km đổ ra biển Đông tại cửa biển Đà Diễn thuộc
thành phố Tuy Hòa, Phú Yên, tạo thành một vùng châu thổ rộng lớn với diện tích
trên 20.000 ha. Cánh đồng bằng Tuy Hòa rộng nhất Nam Trung Bộ, được hệ thống
thủy nông Đồng Cam cung cấp nước ngọt quanh năm, đây cũng là vựa lúa lớn nhất
miền Trung. Sông Ba không chỉ gắn liền với văn hóa bao đời của người dân bản
địa mà còn là nguồn sống của hàng triệu người dân xung quanh, nơi cung cấp
nguồn nước sinh hoạt và nguồn nước phục vụ sản xuất cho nhiều địa phương ở phía
Đông Nam của tỉnh Gia Lai. Sông Ba một thời cung cấp nước tưới, sinh hoạt cho
hàng chục vạn dân cư khu vực đi qua và có nguồn cá dồi dào bậc nhất Tây Nguyên.
Tuy nhiên, hiện nay con sông Ba đã dần cạn nước và bị ô nhiễm nặng.
Những ngày này, đi qua
thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai có dòng sông Ba chạy qua, ai cũng phải bịt mũi vì
không chịu nổi mùi hôi thối bốc lên vì ô nhiễm. Đó là kết quả từ nhiều năm nay
dòng sông Ba trở thành nơi hứng chịu các nguồn nước thải công nghiệp tại các
nhà máy tuyển quặng, nhà máy mía đường, nhà máy mỳ (sắn), nhà máy MDF...
Mặc dù các cơ quan
chức năng địa phương đã nhiều lần kiểm tra, xử lý các nhà máy xả nước thải gây
ô nhiễm môi trường trên sông Ba, nhưng cuối cùng đâu vẫn vào đó, vì họ cho
rằng, không thể đóng cửa các nhà máy ở đây được. Đặc biệt là từ khi công trình
thủy điện An Khê - Ka Nak chặn dòng, tích nước lòng hồ (tháng 9/2010), việc
sinh hoạt, sản xuất của người dân ở 5 huyện, thị xã vùng Đông Gia Lai và khu
vực hạ lưu sông Ba bị đảo lộn hoàn toàn.
Có thể nói, việc ngăn
dòng thủy điện An Khê - Ka Nak đã làm mực nước trên sông Ba phía hạ lưu xuống
thấp, dòng chảy ứ đọng, nước không đủ để đẩy trôi các chất cặn bã, làm cho sự ô
nhiễm ở đây ngày càng trầm trọng hơn. Bên cạnh đó nguồn nước sinh hoạt, nước
tưới hoa màu các loại phía hạ lưu sông Ba cũng không còn đáp ứng được nên người
dân kêu trời mà không thấu.
Lẽ ra thủy điện An Khê
- Ka Nak chặn dòng đưa nước vào nhà máy rồi cho chảy về hạ lưu sông Ba theo lẽ
tự nhiên của dòng sông như bao đời nay vẫn chảy. Nhưng đằng này vì các nhà làm
thủy điện đã đặt mục đích lợi nhuận lên hàng đầu, hạ giá thành đầu tư nên ngăn
dòng sông Ba lại và cho chảy xuôi về phía tỉnh Bình Định chứ không xuôi theo
dòng chảy về hạ lưu, đổ về tỉnh Phú Yên như quy luật tự nhiên của dòng sông.
Thực tế bất thường này đã được cảnh báo từ trước những hiểm họa cho con người
và nhân loại nên các nhà lãnh đạo của hai tỉnh Gia Lai và Phú Yên liên tục phản
đối việc nắn dòng chảy của sông Ba trái quy luật. Tuy nhiên, bao nhiêu ý kiến,
bút mực cũng đành bất lực trước một thực tế đau lòng là… lợi nhuận đồng tiền.
Điều đáng nói nữa là
chính trên dòng sông này, Chính phủ đã phê duyệt quy hoạch xây dựng 6 công
trình thủy điện với tổng công suất 659 MW, gồm: thủy điện An Khê - Ka Nak (173
MW), thủy điện sông Ba Hạ (250 MW), thủy điện sông Hinh (70 MW), thủy điện Đăk
Srông (60 MW), Ea Krong Hnang (66 MW) và thủy điện sông Ba Thượng (40 MW). Về
lý thuyết, những dự án thủy điện đều được vẽ ra bài bản và thuyết phục để được
phê duyệt, nhưng thực tế thì không ai lường trước hết hậu họa của nó.
Nhiều lần từ phía địa
phương, ông Phạm Thế Dũng, Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai lo lắng và bức xúc trước
vấn đề ô nhiễm sông Ba và đề nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường sớm công bố dòng
chảy tối thiểu trên sông Ba để làm căn cứ quản lý tài nguyên nước trên lưu vực
và chỉ đạo thành lập Ủy ban lưu vực sông Ba để tham mưu, tư vấn công tác quản
lý tài nguyên nước trên lưu vực sông này. Lãnh đạo tỉnh Gia Lai cũng chỉ đạo
mạnh mẽ các cơ quan chức năng ở địa phương phối hợp với chính quyền các cấp có
liên quan thực hiện việc kiểm tra công tác bảo vệ môi trường của các nhà máy
trên địa bàn, xử lý theo thẩm quyền trong lĩnh vực môi trường theo đúng quy
định của pháp luật. Tuy nhiên, thực tế thì sông Ba vẫn đang chết vì có quá
nhiều bất cập từ dòng sông này mà con người đã gây ra.
Theo Ban Quản lý dự án
thủy điện 7 (thuộc EVN), lưu lượng nước xả ra sau đập An Khê đạt tối thiểu
4m3/giây theo đúng nội dung cam kết tại báo cáo đánh giá tác động môi trường đã
được Bộ Tài nguyên và Môi trường phê duyệt. Nhưng thực tế mùa khô, lượng nước
xả này không thấm vào đâu và đặc biệt không xua được nước thải từ các nhà máy
trên khu vực xả ra dòng sông Ba, nên dưới dòng sông này đầy những vũng nước ứ
đọng đen ngòm và bốc mùi hôi thối quanh năm.
Hàng ngàn người dân ở
thị xã An Khê, Gia Lai bức xúc: “Người dân đã gắn bó ở đây hàng ngàn năm rồi,
không lẽ bây giờ phải bỏ nhà cửa đến nơi khác. Liệu Nhà nước có chịu đóng cửa
các nhà máy hay di dời thị xã này đi nơi khác?”. Hàng ngàn câu hỏi được đặt ra
nhưng đến nay vẫn chưa có câu trả lời.
Phía chính quyền địa
phương đang đưa ra giải pháp tình thế là đề nghị Ban Quản lý thủy điện 7, chủ
đầu tư thủy điện An Khê - Ka Nak, tăng lưu lượng xả nước ra sông Ba để cuốn
trôi các chất thải. Tuy nhiên, phía Ban Quản lý dự án thủy điện 7 cho rằng,
thủy điện An Khê - Ka Nak hiện đã xả ra sông Ba với lưu lượng 4m3/giây, muốn
tăng lưu lượng xả nước ra sông phải xin ý kiến Tập đoàn Điện lực Việt Nam...
Thực tế, một thời các
nhà làm kinh tế chỉ biết kinh doanh và lợi nhuận mà quên đi trách nhiệm bảo vệ
môi trường, quyền lợi của người dân và bất chấp pháp luật. Trong khi đó pháp
luật thì chưa xử lý nghiêm và còn nhiều khe hở để các nhà đầu tư phớt lờ trách
nhiệm. Chuyện không chỉ ở con sông Ba bị giết chết mà còn nhiều con sông, dòng
nước khác ở Tây Nguyên cũng đã và đang chết vì cơ chế, cách làm của những người
ham lợi, hám tiền trước mắt mà quên đi quy luật tự nhiên, lẽ sống của con người
và đạo lý nhân nghĩa ở đời.
Khôi Nguyên
Giới thiệu công ty
